Od 16 października 2023r. obowiązuje zakaz żądania przedstawienia gwarancji zapłaty za roboty budowlane, gdy po stronie inwestora występuje Skarb Państwa. W tym wpisie odpowiemy sobie na kilka kluczowych pytań dotyczących przyczyn i skutków wprowadzenia takiego rozwiązania.
Możliwość żądania przedstawienia gwarancji zapłaty za realizowane roboty budowlane jest jednym z bardzo ważnych przywilejów wykonawcy robót budowlanych. Nie będę się jednak zbytnio rozpisywał, ponieważ we wpisie „Gwarancja zapłaty za roboty budowlane – omówienie najważniejszych informacji” szczegółowo opisałem co to za instytucja i jakie korzyści daje firmie wykonującej roboty budowlane. W tym wpisie skupię się na tym, jakie było uzasadnienie wprowadzenia tego zakazu, w jakich przypadkach ten zakaz obowiązuje i jakie pociąga za sobą skutki.
Uzasadnienie wprowadzenia zakazu możliwości żądania gwarancji zapłaty od Skarbu Państwa.
Aby zrozumieć, dlaczego ustawodawca wyłączył możliwości żądania ustanowienia zabezpieczenia zapłaty wynagrodzenia za roboty budowlane od Skarbu Państwa, trzeba spojrzeć do uzasadnienia projektu ustawy z dnia 13 lipca 2023r. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw.
W dużym skrócie – ustawodawca stwierdził, że skoro Skarb Państwa nie może ogłosić upadłości, to nie istnieje ryzyko braku zapłaty wynagrodzenia na rzecz wykonawcy. W uzasadnieniu zwrócono również uwagę na to, że:
- podmioty publiczne mogą realizować inwestycje tylko w sytuacji, gdy mają na to zabezpieczone środki finansowe, co ogranicza ryzyko dla wykonawcy;
- ustanowienie gwarancji wiąże się z powstaniem dodatkowych kosztów dla Skarbu Państwa;
- Skarb Państwa będący inwestorem ma często problemy z odzyskaniem od wykonawcy zwrotu połowy poniesionych kosztów ustanowienia zabezpieczenia;
- żądanie ustanowienia gwarancji często jest wykorzystywane przez nierzetelnych wykonawców, którzy obawiają się, że sami zostaną wyrzuceni z placu budowy, więc decydują się zażądać gwarancji zapłaty, tak aby mieć ją na czarną godzinę;
- skoro w procesie cywilnym nie można żądać zabezpieczenia roszczeń pieniężnych od Skarbu Państwa (art. 749 k.p.c.), to uzasadniony jest również brak możliwości uzyskania zabezpieczenia na etapie realizacji umowy o roboty budowlane.
Cóż, z niektórymi argumentami można się zgodzić, z innymi nie, niemniej dura lex sed lex – od Skarbu Państwa nikt nie dostanie już gwarancji zapłaty za roboty budowlane.
Kiedy zakaz ma zastosowanie.
Brak możliwości żądania ustanowienia gwarancji zapłaty ma zastosowanie wyłącznie w sytuacji, gdy inwestorem jest Skarb Państwa. Ponieważ nowowprowadzony art. 6491 §11 K.c. stanowi wyjątek od zasady, nie można wykładać go w sposób rozszerzający. Tak więc, zakaz ten nie będzie miał zastosowania, gdy inwestorem będą spółki należące w całości czy też w części do Skarbu Państwa lub gdy inwestorem będą jednostki samorządu terytorialnego.
A jak się ma wprowadzenie zakazu do trwających już umów? Załóżmy, że jesteśmy w trakcie realizacji umowy dla Skarbu Państwa… czy możemy teraz zażądać ustanowienia zabezpieczenia, skoro zasady (przepisy) zostały zmienione w trakcie gry? Odpowiedź brzmi: nie. Mówi o tym art. 16 ustawy wprowadzającej zmiany, który brzmi: Do umów o roboty budowlane zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, w odniesieniu do których wykonawca nie wystąpił z żądaniem przedstawienia gwarancji zapłaty za roboty budowlane przed tym dniem, stosuje się przepis art. 6491 § 11 ustawy zmienianej w art. 2. Tak więc, jeśli do 16 października 2023r. nie zgłosiliśmy żądania ustanowienia zabezpieczenia zapłaty, to taka możliwość nam już po prostu przepadła.
Natomiast jeżeli posiadamy już gwarancję zapłaty, wystawioną na zlecenie inwestora – Skarbu Państwa, to nowe przepisy nie mają wpływu na tą gwarancję, z której możemy dalej korzystać.
A czy podwykonawca może żądać ustanowienia zabezpieczenia od generalnego wykonawcy, jeżeli inwestorem jest Skarb Państwa?
Oczywiście przepisy o gwarancji zapłaty stosuje się odpowiednio do relacji generalny wykonawca (GW) – podwykonawca (PW). Czy zatem wprowadzona regulacja ma jakiś wpływ na sytuację podwykonawców? Napisałbym, że oczywiście nie, ale z doświadczenia wiem, że należy bardzo ostrożnie korzystać ze słowa „oczywiście”.
Z wykładni celowościowej (wynikającej z wyżej omówionego uzasadnienia ustawy zmieniającej) jednoznacznie wynika, że ma ona zastosowanie wyłącznie do sytuacji, gdy to generalny wykonawca, żąda od swojego kontrahenta – Skarbu Państwa (będącego inwestorem) ustanowienia zabezpieczenia. Taki jest przecież sens tej regulacji.
Ale mamy jeszcze wykładnie literalną, a to przy małej precyzyjności ustawodawcy może doprowadzić do dziwnego wniosku, że zakaz ten dotyczy również w relacji PW – GW, ponieważ obiektywnie patrząc inwestorem na danej inwestycji jest Skarb Państwa (tyle, że nie jest stroną umowy podwykonawczej). Naciągane i moim zdaniem całkowicie bezzasadne, ale nie zdziwię się, gdy GW będą powoływać się na ten zapis, przekonując podwykonawców, iż są pozbawieni prawa żądania ustanowienia gwarancji.
Podsumowanie.
Od 16 października 2023r. nie uzyskamy już gwarancji zapłaty za roboty budowlane od inwestora – Skarbu Państwa i to nawet wtedy, gdy umowę podpisaliśmy przed tą datą, ale nie zgłosiliśmy wcześniej stosownego wniosku.
